Nadat de beslissing genomen was welk soort warmtepomp, met hoge SCOP vastgelegd door Keymark, met milieuvriendelijk koudemiddel, in de juiste vermogensklasse werd de warmtepomp offerte goedgekeurd.
Lees hier het stuk terug hoe we het keuzeproces met maar liefst 9 offertes van de warmtepomp gedaan hebben.

Nu kwam de uitvoering in beeld.

In ons geval kwamen we uit op een Wolf CHA-16 monoblock lucht-water warmtepomp met propaan als koudemiddel met vermogen van 16kW. Het heeft een goed geïsoleerd gelaagd buffervat voor opslag tapwater en buffer cv water.

Onderstaande afbeelding toont de grote units. De monoblock warmtepomp met binnendeel (witte kast) en het gelaagde buffervat met ‘verswaterstation.’ Daarbij komen natuurlijk nog allerlei buizen, elektra, regelunits en pompen.

Wolf cha-16 Monoblock warmtepomp met los buffervat. Het vat van 600 liter is gelaagd. Bovenin het warmte water van 50 graden voor tapwater. Onderin het buffervat voor kouder warm water. De bult op het vat is een ‘verswaterstation’, dat met een koperen warmtewisselaar van koud water warm tapwater produceert. Hierdoor komt het drinkwater niet in contact met het boilerwater en is er geen wekelijkse legionella ontsmetting nodig. Bij een normale boiler, waarin je het hete water direct uit de boiler haalt, moet je de boiler wekelijks een keer opstoken tot minimaal 65 graden.

Opstelling warmtepomp

De warmtepomp zou in de tuin gaan komen met de regelunit en het gelaagde buffervat in de kelder, zoals in onderstaande impressie van Wolf te zien is. (voor de duidelijkheid, dit is een schets en niet ons huis.)

Impressie plaatsing monoblock warmtepomp in de tuin met buffervat tapwaterboiler in de kelder. (bron: Wolf)

Tijdlijn van de gehele operatie

December ’23 hadden we overeenkomst met de installateur. Maart ’24 startte het feitelijke plaatsen. De spullen waren besteld, de installateur zou komen. We zouden naast het bestellen van de warmtepomp zelf ook het rotwerk doen: graven en de fundering leggen. Door ziekte van de installateur duurde de aanleg van maart tot juni. Door de zomervakantie is toen de inbedrijfstelling begin september gedaan, zodat er geen kinderziektes tijdens onze zomervakantie zouden zijn. Dit ook omdat we in de zomer altijd veel gasten in de B&B hebben die je natuurlijk ook in de zomer een warmte douche gunt.

Ons stappenplan installatie warmtepomp in beeld

Benodigde tijd: 90 dagen

Onze stappen voor de installatie van de warmtepomp.

Terrendis grondleiding is aangekomen.
Een dikke, stugge buitenmantel met daarin 2 x 50 diameter buizen voor de warme aanvoer en 5 graden kouder afvoer. De grondleiding leggen tussen de buitenunit en de binnenunit in de kelder.
Bedenken hoe en waar alle buitenleidingen en buitenunit komt met condensafvoer.
Omdat dit beest van een warmtepomp tot 100 liter condenswater per etmaal moet kunnen afvoeren, is de plaatsing van de warmtepomp op z’n zachtst uitgedrukt best wel een dingetje. We kozen voor optie 1: grindbed. Ook omdat er geen afvoer in de buurt zat.
Kiezelbed condenswater aanleggen.
Onder de fundering voor de 260 kg zware buitenunit, komt een kiezelbed voor condenswater afvoer warmtepomp. Dit moet onder de vorstgrens liggen, anders vriest het dicht. In ons geval moet er tot 100 liter condens per etmaal in kunnen wegzakken.
Graven sleuf voor de grondleiding naar de keuken.
Ook de grondleiding moet onder de vorstgrens liggen, zodat de grondtemperatuur altijd minimaal 10 graden blijft.
Doorvoer naar kelder (laten) boren.
Hiervoor hebben we een gespecialiseerd bedrijf ingehuurd. Ze maakten een gat met diameter 25 cm, zodat daar de grondleiding van 20 cm doorheen kon met 3 mantelbuizen voor elektra en communicatie.
Leidingen water en elektra voor wamtepomp installeren.
De stugge grondleiding met behulp van touw door gat buitenmuur naar de kelder getrokken. Met spanbanden op zijn plek gehouden voor storten fundering. Dikke buis rond grondleiding, zodat beton niet tegen grondleiding opdroogt voor spanningsvrije leg. De zwarte ribbel buis is de Terrendis duo 50. De rode is een mantelbuis met 3 fase en 1 fase stroomkabel. De grijze mantelbuis is de datakabel voor de communicatie tussen de buiten- en binnenunit. En een extra rode mantelbuis voor, wie weet, later een laadpaal elektra doorvoer.
Bedenken hoe en wat fundering.
In ons geval is de buitenunit, de Wolf CHA 16 260 kg zwaar. Deze moet op een fundament gezet worden van 20 cm dik beton met wapeningsnet. Op zijn beurt staat dit betonnen vloertje weer op 20 cm dik grof grind, om de krachten te verdelen op onze zachte, Nederlandse grond.
Funderingsvloertje buitenunit warmtepomp leggen.
Funderingsbekisting maken. Het oranje plastic was over van afdekken zandvloer in kruipruimte, (van Tonzon). Dit plastic zorgt ervoor dat het natte cement rustig kan uitharden en het water er niet te snel uit weglekt. Hoe rustiger dit uithardt, hoe steviger dit wordt. De maximale sterkte heb je pas na ongeveer 30 dagen. Bij ons ging de warmtepomp er echter al na 7 dagen op. Gelukkig ging dat goed.

In ons geval moest de fundering 180 x 80 cm en 20 cm dik worden.Het was toch nog een 0,3 kuub cement. Net te weinig om een betonwagen met slang te laten komen, maar toch nog 32 zakken cement a 20 kg per zak. Dus een betonmixer gehuurd bij de bouwmarkt en met z’n 2-en stug 3 uur doorgewerkt. Flinke klus!

De achterste pijp, de zwarte, is de grondleiding. Er lopen ook nog 2 mantelbuizen voor de stroom en de communicatiekabel. Deze warmtepomp heeft een aansluiting achter, maar ook onderop, wel zo mooi. De buis vooraan is de afvoer voor het condenswater.
Alles is weer dicht en console staat.
Funderingsvloertje droog en console geplaatst. Voordeel console is dat 1) de pomp niet in de sneeuw kan komen te staan en 2) dat de aan- en afvoer leidingen water en elektra/aansturing van onder, uit het zicht aangesloten kunnen worden. De console was een week voor de warmtepomp zelf geleverd, zodat straks met de hijskraan de pomp direct op deze console geplaatst kan worden.
Twee extra elektra groepen aanleggen.
Er moest nogal wat elektra aangelegd worden. Gelukkig hadden we een paar jaar voor de drukte uit, al 3×25 ampere voor drie fase aan klaten leggen. En er was al ruimte gemaakt in de meterkast voor uitbreidingen. Ook de doorvoer naar de kelder was er al voor eerdere groepen. Nog wel gepuzzel met kWh meters wel/niet en waar. De Wolf meet al wel de invoer elektra buitenunit en de afgifte in warmte en berekent daar zelf de COP/SCOP uit. Toch besloten het elektrische element in de binnenunit op een eigen kWh meter te zetten en daar ook de aansluiting voor Home Domotica naast te maken.
Traptredes losmaken voor buffervat.
Helaas bleek onze keldertoegang te klein voor het buffervat toen we de installatie ontwierpen. Dus na rijp beraadt en overleg, hadden verschillende klussers de week voordat de installatie zou beginnen, al voorzichtig vier tredes losgezaagd en tijdelijk teruggelegd. Helaas konden de wangen niet gespaard blijven.
De grote dag: de warmtepomp en buffervat worden geleverd!
Zo kwam de Wolf cha-16 aan per vrachtwagen direct uit Duitsland. De bult bovenop de warmtepomp is de binnenunit.
Kraan gehuurd en warmtepomp op plek laten hijsen.
Warmtepomp van 260 kg wordt met hijskraan op sokkel geplaatst. De kraanmachinist bestuurt de kraan met afstandsbediening. Nog wat stress die dag: in de ochtend belde de machinist van bedrijf 1 af. Hij was bij het wegrijden door z’n achteras gezakt, gelukkig niet op de snelweg. Snel bedrijf 2 gebeld, dat ook de zonnepanelen op het dak had gehesen. Ze bleken in de buurt en hadden in de middag tijd.
Buffervat hijsinstallatie maken
Jeroen, de installateur, heeft een mooie hijsinstallatie gecreëerd boven het gemaakte keldergat in de trap.
Buffervat hijsen
De isolatie van 10cm kan gelukkig van dit buffervat verwijderd worden. Hierdoor is het nog ‘maar’ 70 cm diameter, i.p.v. 90cm, en kan het net door het trapgat. Ik heb het van tevoren zelfs met een dummy uitgeprobeerd om niet voor verrassingen te staan.
Buffervat staat!
Het 600 liter buffervat is op zijn plek in de kelder aangekomen. De kelder is stahoogte. Er is nog niets aangesloten. Wel zit de 10 cm dikke isolatie weer om het zwarte vat. Later is er nog een fundering van stoeptegels en rubbertegels onder het vat gezet. Dit om als fundering, het gewicht van het gevulde vat van dan 680 Kg zwaar te verdelen. Links van het buffervat zie je de grondleiding voor aan- en afvoer van de buitenunit uit de kruipruimte keuken komen.
Alles aansluiten; de daadwerkelijke warmtepomp installatie
Mijn werk zit erop en de installateur gaat aan het werk met de daadwerkelijke warmtepomp installatie. Binnenunit ophangen, rvs buizen diameter 35 mm aansluiten. Bellen met Wolf over uitzonderingen, verkeerde tekening, maar alles gaat gestaag door. Op de achtergrond zie je de hoeveelheid elektra lopen. Er is heel wat nodig. Extra groepen voor 3-fase buitenunit, 1-fase binnenunit en nog groep voor 1 fase 3 stopcontacten, doorstroompompje warm water, cv pomp en regelunit etc. Daarnaast voorbereiding voor de smart grid aansturing met Home Assistent.
Inbedrijfstelling door Wolf en opstarten!
Afspraak met de inbedrijfstelling monteur van Wolf zo ingepland dat de eigen installateur ook kon komen. De installatie was in juli klaar, maar we wilden de inbedrijstelling doen als we daarna langere tijd thuis waren, dus niet vlak voor de zomervakantie. Voor de inbedrijfstelling werd eerst het boilervat gevuld met water. De installateur heeft het zo gedaan dat onze B&B gasten geen koud douche water hebben gehad. De eerste opwarmtijd boiler was maar 1 uur van koud naar 50 graden. Dat gaf vertrouwen.

De pomp voor de CV werd ingesteld op hoge snelheid voor gemengd gebruik. Die heb ik later gewijzigd naar gemiddelde snelheid voor alleen vloerverwarming, zie verderop ook inregelen.

Er zit nog geen isolatie rond de leidingen om te controleren op eventuele lekken. Er bleek een klein lekje bij dat kleine buffervat wat je achterin op de foto zag.

Lees ook

Full-electric warmtepomp; keuzeproces 9 offertes
Instellen stooklijn en thermostaat.
De stooklijn werd bij de inbedrijfstelling door Wolf ingesteld. Er hangt buiten een temperatuurvoeler die op basis van 3 uurs gemiddelde buitentemperatuur bepaalt hoe warm het CV-leiding water moet zijn. Deze zou vanzelf in moeten leren. De afbeelding hieronder is een plaatje uit de handleiding met stooklijn voor hoog temperatuur. In onze geval is het laagtemperatuur verwarming (altijd aan te raden met een warmtepomp) en loopt deze tussen +15 langzaam op naar 35 graden bij -15 buiten temperatuur.
Isoleren leidingen met buisisolatie 35X25
Isolatie 26 meter leidingen aanbrengen met hoeken in verstek. Aangeraden is deze te verlijmen, maar in een gesloten, slecht geventileerde ruimte als een kelder is dat bijna niet te doen. Dus test gedaan met aluminium plakband en dat gaat ook goed. De isolatie is zo dik dat deze van diameter 35 mm naar diameter 80 mm gaat. Past net om de buizen die langs de wand lopen.
Isolatie leidingen vastzetten met aluminium isolatiefolieband.
Omdat het zeer goed plakkende isolatiefolie band zelfs de haakse hoeken goed dicht kreeg, zijn alle leidingen ermee ingepakt. Ziet er wel wat rommeliger uit, maar is nu ook bestand tegen muizen en isoleert nog beter.
Instellen Home assistent ‘If PV overschot THEN x graden hogere boiler temperatuur.’
Home assistent draait op een Raspberry P en is voor Home Domotica. Via een aan/uit relais op de smart grid / PV connectie in de binnenunit stuur je dit aan. Je stelt in dat, als er meer zonnepaneel (pv) elektra productie is dan dat je op dat moment zelf gebruikt, je hiermee via de warmtepomp het water in de boiler extra opwarmt met bijvoorbeeld 10 graden. Je kunt ook het elektrische element in de binnenunit voeden met de overschot aan elektra, maar dan heb je COP 1:1. Wel preciezer te regelen. Over deze hele regelunit valt veel meer te zeggen en verdient een aparte blogpost.
Waterzijdig inregelen verwarming
Om te zorgen dat alle warmteafgifte systemen een delta T van ongeveer 5 graden krijgen, moest de flow van de ene vloerverwarming of convector-radiator verhoogd en de ander verlaagd worden. Ik deed dit met een simpele temperatuurmeter, maar dat kan natuurlijk ook met een infrarood warmtemeter.

Met hetzelfde doel heb ik de CV pomp in de kelder iets trager laten draaien.

Tot zover de installatie warmtepomp stappen zoals dat in ons geval ging. Uiteraard is elk huis en elke installatie anders en gaat dit om een flinkje warmtepomp met een buitenunit die 260 Kg zwaar is. Een gemiddelde warmtepomp van 8kW weegt net 100 Kg en daar zijn flink dunnere grondbuizen voor nodig en flink kleinere fundering. Veel behapbaarder dus. Maar goed, ik hoop dat je als leer en toekosmtige warmtepomp bezitter toch een idee hebt gekregen van de stappen en zaken waar je over na moet denken.

Klaar? Nu tweaken

In het begin ben je steeds zenuwachtig als de warmtepomp draait of juist niet. Wat voor geluid maakt ie? Vooral bij het aanmaken van de 50 graden voor de boiler draait ie op 60-70% van het vermogen met een redelijk luide brom. Vooral in de zomer is dat vervelend, als je in de tuin zit. Gelukkig duurt dit nooit langer dan 10 minuten.

Andere vragen die spelen zijn: is de gekozen stooklijn oke, of kan deze nog efficienter ingesteld worden?

Buffervat als batterij

Zoals gezegd in stap 22 staat mbv Home Assistent ingesteld dat electra overschot van de zonnepanelen wordt opgelsagen als extra warmte. Is het dan zinvoller om met je PV overschot het boilerwater 10 graden te vehogen of het bufferwater? In September tot en met November liet ik met het PV overschot het boilerwater verhogen in temperatuur. Nu in de winter wil ik eigenlijk het buffervat water in temperatuur verhogen maar zoveel PV overschot is er niet. Ook is dat een handmatige switch in de Wolf instellingen en kan dit (nog?) niet programmatisch. Ik moet inloggen in de software voor installateurs en daar paramaters wijzigen of erg priegellen in de Wolf console in sub,sub,sub menu’s. Niet iets om 2 x per jaar te willen doen. Smart grid is niet zo smart.

Is het echt optimaal om het boilerdeel van het vat steeds op bv 50 graden te houden of is het slimmer om de boiler bijvoorbeeld op 35 graden te zetten en dan 10 graden op te warmen met een doorstroomboiler?

En hoe gaan we in de toekomst het PV overschot van de zomer in de winter inzetten als de saldering afloopt?

Wordt vervolgd dus…

Wonen