Warmtepomp: rendement COP en SCOP

Een warmtepomp gebruikt elektriciteit en een cv-ketel werkt op gas. Naast het juiste vermogen wil je ook een efficiënte warmtepomp die met zo weinig mogelijk energie zoveel mogelijk warmte produceert. Dit is goedkoper en uiteraard ook milieuvriendelijker. Hoe kun je dit rendement van deze apparaten vergelijken? Enter SCOP.

Rendement warmtepomp vergelijken in SCOP

SCOP komen we zo op. Om dit begrip te snappen moeten we eerst uitleggen wat COP is.

COP: de Coëfficiënt of Performance

Hoe efficiënt een warmtepomp met energie omgaat, wordt meestal uitgedrukt als COP: de Coëfficiënt of Performance. Dit is de verhouding tussen hoeveel elektra in kW je erin stopt en hoeveel warmte eruit komt. DE COP wordt gemeten volgens vaststaande EU-normen in een laboratorium setting bij een bepaalde buitentemperatuur, afgiftetemperatuur, temperatuur en deellast. Omdat elke merk en type op dezelfde manier gemeten wordt, zijn de warmtepompen daarop te vergelijken.

De COP is afhankelijk van:

  • De buitentemperatuur
  • De afgiftetemperatuur

Hoe groter het verschil tussen die 2, hoe inefficiënter, hoe lager de COP. Omdat laag temperatuur verwarming (LTV) dichter bij de buitentemperatuur ligt, is die afgifte altijd efficiënter.

De COP bereken je als volgt:

COP = geleverde vermogen in Watt / opgenomen vermogen in Watt.

Een voorbeeld: een warmtepomp wordt gemeten bij +2 °C buitentemperatuur en een afgifte van 35 °C (met retour 30 °C)

COP = 5 kW / 1 kW= 5

En eigenlijk schrijf je dit dan als COP Tj +2 °C=5.

SCOP: de Seasonal Coëfficiënt of Performance. COP over periode.

Uitleg SCOP warmtepomp. 1 kWu electra maakt met 4 kWu warmte uit de bron, 5 kWu warmte voor in huis.
1 kWu electra maakt met 4 kWu warmte uit de bron, 5 kWu warmte voor in huis. De waarde die uit 5/1 komt is 5. Op één moment is dit de COP. En als je dit meet over een geheel jaar (het stookseizone uit seasonal, dan meet je de SCOP.

Het rendement de COP is dus steeds anders is door de buitentemperatuur. Sommige warmtepompen zijn geschikter voor een koud klimaat, andere voor een warmer klimaat. Daarom wordt de ‘Seasonal Coëfficiënt of Performance’ (SCOP) gebruikt om warmtepompen te vergelijken over een heel jaar heen, het hele stookseizoen zogezegd. Met de SCOP kun je het gemiddelde rendement van warmtepompen over een jaar met elkaar vergelijken.

De SCOP bereken je als volgt:

Een voorbeeld: een warmtepomp in Nederland staat in de klimaatzone gemiddeld en een afgifte van 35° C (met retour 30° C)

SCOP = geleverde vermogen in Watt periode/ opgenomen vermogen in Watt periode.

SCOP = 4 kW / 1 kW= 4

Een SCOP van 4,0 wil zeggen dat er 4 keer zoveel warmte door de pomp wordt geleverd als er aan elektrische energie in gaat. Eén kWh elektriciteit levert dus 4 kWh warmte op. Je kunt ook zeggen dat de warmtepomp dan een rendement van 400% heeft.

SEER en SCOP voorbeeld energielabel etiket
Elke warmtepomp heeft een SCOP per klimaatzone vermeld omgezet naar het energielabel. Warmtepompen met een SCOP van 4 tot 4,6 in voor Nederland gemiddelde klimaatzone krijgen energielabel A+. Hiervan vervalt de subsidie in 2024. Grappig is dus dat je met een Energielabel E warmtepomp al voordeliger uit bent in gebruik dan de beste Hr+ Ketel!

Vanaf welke SCOP is warmtepomp goedkoper dan gasketel?

Het omslagpunt in gebruik waarmee een warmtepomp financieel voordelige wordt, ligt rond een SCOP van 2,1. De meeste warmtepompen van tegenwoordig halen met een laag temperatuur afgifte systeem een SCOP van 4 tot 6, dus dat komt zeker uit. Uiteraard moet je de investering van de t.o.v. gasketel duurdere warmtepomp ook eerst nog terugverdienen.

Hoe zit dat?

1 m3 gas komt qua energie overeen met 9,77 kWh elektra. En 1 m³ gas kost anno 2024 gemiddeld € 1,24 kost en elektra per kWh gemiddeld € 0,28.

Gas is dus veel goedkoper dan elektra als je naar de energie-inhoud kijkt.

1 m³ gas = 9,77 kWh energie = € 1,24. Dit is 1,24/9,77= € 0,1269 per kWh tegen € 0,28 voor elektra! Ruim dubbel zo goedkoop dus.

Maar – nu komt het – het rendement van een Hr++ gasketel is slechts 94%. Het rendement van een warmtepomp met een SCOP van 4 zit al op 400%!

Op deze manier kun je een warmtepomp vergelijken met bijvoorbeeld een moderne cv-ketel. Zo’n hr+ketel heeft voor verwarming een rendement van ongeveer 94%. Het is wat te simpel om te zeggen dat de warmtepomp met SCOP 4 en dus 400% rendement dan ruim 4 keer beter presteert dan een hr-ketel. Bij de opwekking van elektriciteit in grote centrales gaat bijvoorbeeld meer dan de helft van de energie verloren. Ook zijn er verliezen door het transport van elektriciteit. Maar als je zelf met zonnepanelen elektra opwekt, heb je die verliezen niet.

Formule omslagpunt SCOP

Electra prijs kWh / (Gasprijs kWh/gas-ketelrendement 94%) = Minimale COP-omslagpunt

0,28/(0,1269/0,94)=2,1

De SCOP van een warmtepomp moet dus minimaal 2,1 zijn om rendabeler te zijn dan een gasgestookte ketel. Interessant om te zien dat in het alweer een paar jaar oudere artikel van Klimaatexpert, waar ik deze omslagpunt formule vandaan heb, toentertijd nog op een omslagpunt van SCOP 2,83 kwam. De prijsverhouding gas-elektra is dus in het voordeel van elektra verschoven. En de verwachting is dat dit voordeel voor elektra zich in de toekomst alleen maar groter wordt.

De meeste warmtepompen halen dit ruimschoots met een SCOP van 4 tot 5,5 voor ruimteverwarming en een SCOP voor tapwater van 3,5. Tapwater beslaat meestal 20% van je warmtebehoefte.

SCOP/COP Tapwater

We hebben het voornamelijk over de ruimteverwarming als we het over de SCOP van een warmtepomp hebben. Tapwater, dat ongeveer 20% van je energieverbruik heeft, heeft vaak een lagere COP dan die van de ruimteverwarming. Dit komt doordat je koud water in de winter van gemiddelde 10 °C wilt opwarmen naar vaak boven de 50 °C. Dat is een groter verschil dan opwarmen van 30 °C dat terugkomt van je verwarming weer opwarmen naar 35 °C.

SCOP ltv versus htv

Opwarmen van water naar een hogere temperatuur kost meer energie. Daarom is laag temperatuur verwarming zoals vloerverwarming en LTV-radiatoren zo aantrekkelijk bij de inzet van een warmtepomp.

SCOP en type warmtepomp

Er zijn 4 soorten warmtepompen. Hebben deze qua karakteristieken nu een bepaalde SCOP?

  1. lucht-lucht: een betere split airco kan een SCOP van 5 halen. Let op dat de monoblock-airco’s zonder buitenrit of mobiele airco’s alleen met slangen naar buiten een SCOP van 2 of lager kunnen hebben. Dit zijn ook veel goedkopere toestellen
  2. lucht-water monoblock: deze heeft een grotere inverter, ventilator en compressor dan een split en is daarmee efficiënter n dus hogere SCOP.
  3. lucht-water split: meestal een lagere SCOP dan een monoblock want kleiner buitendeel.
  4. water-water: haalt zijn warmte uit de grond met zomer en winter een stabiele temperatuur van 10 °C en is daardoor efficiënter dan een lucht-lucht monoblock al ontloopt het elkaar niet veel. Er komen water-water met SCOP 6+ op de markt. Door de constante temperatuur van de bodem kun je ook passief koelen in de zomer met alleen elektra van een pompje.
  5. pvt: iets minder goed dan water-water omdat de thermische opname delen in de winter ook heel koud kunnen worden.

EER en SEER: efficiëntie koelen warmtepomp

EER, de Energy Efficiency Ratio, is net als de COP een maat voor de efficiëntie, maar dan voor koelen.

SEER staat voor Seasonal Energy Efficiency Ratio en is het koel equivalent van de SCOP waarde.

CO2 uitstoot vergeleken tussen hr-ketel en warmtepomp

Milieu Centraal vindt het duidelijker om de CO2-uitstoot van een warmtepomp en hr-ketel met elkaar te vergelijken. Bij een COP van meer dan 2,0 zorgt een warmtepomp bij verwarmen van een woning voor minder CO2-uitstoot dan een hr-ketel. In een goed geïsoleerde woning met 3 personen stoot de hr-ketel gemiddeld zo’n 2000 kilo CO₂ uit. Een volledige warmtepomp op lucht stoot in die situatie 1200 kilo uit, een bodemwarmtepomp maar 900 kilo. Dat is zo’n 40 tot 50% minder!

SCOP en subsidie

Kijk nog eens naar het plaatje met de energielabel hierboven. De overheid geeft vanaf 2024 geen subsidie meer aan warmtepompen met een SCOP met energielabel A of lager. A klinkt heel goed, maar is het nieuwe D. Een energielabel A+ heeft een SCOP van 4 tot 4,6 in voor Nederland gemiddelde klimaatzone. Hiervan vervalt de subsidie in 2024. Warmtepompen met energielabel A+++ voor laag of hoog temperatuur verwarming (LTV) (HTV) krijgen zelfs meer subsidie vanaf 2024. Dit zijn dus warmtepompen met een SCOP van 5,1 of hoger.

De hamvraag: SCOP van warmtepompen vergelijken

Je weet nu naast het vermogen waar je op moet letten: de SCOP in ons gemiddelde klimaat bij jouw afgifte temperatuur. Je kunt nu alle websites van alle fabrikanten af gaan lopen, maar je kan beter zoeken in de Europese database van Keymark. Sinds maart 2023 erkend Nederland deze testgegevens ook. Er staan meer dan 6000 modellen in. De database is niet erg gebruiksvriendelijk. In een andere blogpost leg ik uit hoe je m.b.v. Keymark achter die ene warmtepomp komt die past bij jouw huis met de hoogste SCOP voor jouw situatie.